U sklopu avgustovskih sporazuma iz 1896. godine i trajali do 1913 godine i koji su osmišljeni da dovedu do kraja suzbijanja borbi na ostrvu i zapocnu mirovne misije.
Porta je pristala da se krnja žandarmerija mora najzad reorganizovati. „Rodna kretska [muslimanska] žandarmerija imala je losu disciplinu, i los pristup koji su davali nezadovoljavajuće rezultate, da je turski ministar za ratne zločine podržao sve žandare koji nisu Kretan da pristupe sluzbi.
Turski pogledi u ovom pravcu zaista su prethodno bili uvozom velikog albanskog kontingenta, nediscipliniranog i regrutovanog bez brige o karakteru i prethodnim osobinama,sluzbenika a zatim ostavljeni bez plaćanja ili obuke da obavljaju sluzbu krajnje neprofesionalno.
U tu svrhu je konacno i osnovana Evropska komisija koju čine komisari iz Britanije, Francuske, Italije i Rusije; Britanski delegat bio je pukovnik Herbert Chermside.
Prema uslovima avgustovskih sporazuma, uslov njegove organizacije bio je da dvije trećine sile moraju biti hrišćanske, a Komisija je prihvatila kao polaznu tačku da žandarmerija bude naoružano tijelo. S obzirom na to da nijedan osmanski hrišćani nisu bili podvrgnuti vojnoj obuci, Komisija je januara 1897. godine predložila regrutovanje broja obučenih muškaraca kao žandarmi iz susjednih država i zemalja kao što su Crna Gora, Bosna i grčko područje Bugarske i Kipra.
Iako se činilo da je došlo do nekog neslaganja ili bar debata o procentu sile koja bi mogla ili trebalo da bude sastavljena od stranaca na Kritu, priznato je da: „…“ žele da iskoriste, ukoliko je moguće i disciplinovanje kretanskog elementa [žandarmerije] ispunivsi malu uslugu kao praktičnu mjeru … „Shodno tome, dok“ … eventualni kontingent čisto kretske sile, […] za stvarno započinjanje organizacije, i njihov udio stranaca bude usvojen .. “
Komanda nove žandarmerije je na kraju dobila britanskog oficira Majora Bor, RMA, i nije bilo nikakvog protivljenja Porte i ruske vlade, i konacno započeloto je sa zapošljavanjem.
Pocetni broj u „novu“ žandarmeriju sastojao se od tri kompanije pod komandom sedam evropskih službenika; ukupno 225 muškaraca koji čine 96 Albanaca, 80 Crnogoraca i 30 muslimanskih zandara.Takođe je regrutovano nekih 50 kretskih hrišćana – od kojih je 48 odmah napustilo kretsku hrišćansku sluzbu.
Koristan crnogorski kontingent je takođe bio otvoren za pitanja. Dana 13. februara, kada je Canea brzo okružena krijskim hrišćanskim pobunjenicima i grčkom flotilom pod princom Georgeom, koji je prethodnog dana stigao iz Canea, guverner Berijev paša (Vali) pobjegao je u sigurnost ruskog broda. Ostao je na brodu ruskog broda 24 sata prije nego što je 15. februara preuzeo austro-ugarski Lloyds paramenik u Trst; zajedno sa riznicom. Međutim, Vali nije bio sam u ukrcavanju ruskog broda. 19. februara 1897. godine Tajms je objavio:
„Među brojnim čudnim pojavama poslednjih nekoliko dana je iznenadni nestanak crnogorske kompanije žandarmi. Ponašanje pokojnog Vala u prenosu na ruske ratne brodove izgleda neobjašnjivo, osim ako se ne pretpostavlja da je između njega i ruske vlade postojalo prethodno razumijevanje. Njegova Ekselencija dodijelila je crnogorskom korpusu – izuzetno finom skupu ljudi – kao svog licnog telohranitelja odmah po njihovom dolasku, očigledno je bilo prisutno kod njega nepovjerenje i turskih trupa i kretskih žandara. Do trenutka odlaska zaposleni su isključivo u čuvanju njegovog boravka u Halepi, što je rijetko bilo nakon izbijanja nemira. U odgovoru na zahtjev pukovnika Bora da se muškarci pošalju na obalu, ruski admiral je izjavio da je telegrafirao princu Crne Gore pitajući da li Njegovo Visočanstvo ima zadovoljstvo da ostane na Kritu? Telegram se vratio pozitivan sa slanjem prve grupe.
Tokom pet dana muškarci (crnogorski žandari)su zadržani na brodu, bez obzira na naređenje pukovnika Bor-a svojim kapetanom da ih odmah dovedu na obalu. U utorak je ruski ambasador u Carigradu poslao takodje telegram i ponudio, ako žele i njegove usluge da sto prije zavrse tu birokratsku papirologiju. Bez obzira na to,bili su ipak pritvoreni do kasnog popodneva, kada im je najzad dozvoljeno da izadju na kopno. Crnogorski komandujuci izabranik je bio Mašan Božović, koji se, učestvovanjem crnogorskog odreda na Kritu pridruzio međunarodnim mirovnim trupama na ostrvu.
Do početka marta 1897. godine bilo je očigledno da je nedostatak lokalnih hrišćanskih regruta u novo tijelo,i nepouzdanost crnogorskog kontingenta i nedostatak finansija iz Porte za plaćanje postojeće žandarmerije, a kamoli novu žandarmeriju, moze ugroziti cijelu reorganizaciju. Pitanja su dalje komplikovana kada je 1. marta 1897. godine „stara“ žandarmerija otišla u štrajk zbog toga što nisu plaćeni 18 mjeseci ili više. Pobunu je na kraju odbacio major Bor uz pomoć odreda italijanskih i ruskih mornara; bez gubitka ijednog života.
S obzirom da su evropski mornari i marinci sada sletjeli u glavne gradove na Kritu, sile više nisu bile spremne nositi finansijsko i organizaciono opterećenje održavanja „nove“ žandarmerije, a 7. marta 1897. britanski ambasador u Carigradu, Sir Philip Currie, Chermside „… da oficiri i muškarci nove križanske žandarmerije treba isplatiti i raspuštiti, i da Žandarmerijska komisija, uz pomoć konzula, to treba učiniti bez najmanjeg mogućeg odugovlačenja.“
Dana 9. marta, Major Bor je podnio ostavku.
Taj dan, 9. marta, Currie je izvijestio britanskom ministru vanjskih poslova Lordu Salisburyu da Evropska komisija za žandarmeriju predlaže da napusti Krit i vrati se u Carigradu,i na koji nacin novim aranžmanima misle će se izvršiti da plate novu žandarmeriju:
„Oficiri će dobiti tri mjeseca plata, a crnogorski vojnik je mjesec dana kao nadoknada, pored plaćanja za poslednji mjesec i troškove njihovog putovanja kući …“. i dalje stoji stara Musselman žandarmerija, koja se sastoji od 49 oficira i 535 muškaraca. “
Dana 13. marta, pukovnik Šermsid je izvjestio Carigradu da je deveta „nova“ žandarmerija plaćena do 12. marta, a otpuštena je sutradan. Dalje je izjavio:
„Od novog žandarmerije, na italijanskom“ komandantu dežurstva „Canee, na raspolaganju su 4 italijanska oficira karabinjera, a takođe su i crnogorski oficiri i 83 muškarca. Prema mišljenju majora Bora, prilično je moguće, kao privremena mjera, da obavljaju svoje dužnosti koje su isključivo stražari i patrole, od strane ljudi sile međunarodne eskadrile već bile na obali . “
U istom izveštaju, Chermside nastavlja da razjašnjava zašto je nova žandarmerija raspuštena kada kaže:
„Od 2.700L u sefu od 3 per. Centalni Carinski Nadzorni Fond, preko 1500L bili su potrebni za [isplatu]; stoga je očigledno da se u postojećim aranžmanima upisana sila ne bi mogla dalje razvijati, niti čak ni biti mnogo duže održavana.
Izgleda da su crnogorske žandarme zaposleni od strane Italijana u Canei krajem aprila / maja 1897. godine, tokom tridesetodnevnog rata. Sto se navodi u nekoliko londonskih časopisa pokazajuci šta je vjerovatno i bio isti incident;sa razoružavanjem Baši-Bazouka crnogorskim žandarmom u društvu italijanskih marinaca.
Britanski zapisi koji se tiču crnogorskih žandarma i tragovi govora da se pretpostavlja da su nastavili u službi ruskog konzula do traga situacije koja je nastupila više od godinu dana kasnije, 26. aprila 1898. godine, kada je došlo do tvrdnje o „… napadu francuskih vojnika i crnogorskih žandara na turskog vojnika u blizini Canee …“ U stvarnosti, napad se desio da je otomanski vojnik napao dva francuska vojnika; Crnogorci pokušavaju da ih razdvoje uznemiravanjem i hapsenjem.
M.M.
Izvori:
– Komandni papir Doma 1897.godine
– Turska. 8 (1897). Dalje dopisivanje poštujući poslove Krita.U nastavku „Turske br. 7 (1896): -Humanitarne intervencije u Osmanskom carstvu, 1815-1914. Princeton University Press. F.N. 37. Poglavlje 9. str.331.
– STATE OF CRETE., North Otago Times, Volume XXVI, Issue 8865, 1. april 1897. Ponovno štampanje izveštaja The Times-a od 19. februara 1897. godine.
– Turska. 8 (1897). Dalje dopisivanje poštujući poslove Krita.U nastavku „Turske br. 7 (1896): Br. 248. Currie u Chermside, 7. mart 1897.
-Komandni komitet Doma objema. 1899.god.
-Turska. 5 (1898). Dalje dopisivanje poštujući poslove Krita. (1898)god.Br. 197. Sir P. Currie u Salisbury, 26. aprila 1897.
-Admiralitet u Ministarstvo spoljnih poslova, 6. maj 1898 godine.
