BERANE
Zahvaljujući burnoj prošlosti, bogatoj kulturnoj baštini i prirodnoj ljepoti, grad i opština Berane bi mogli u budućnosti biti značajan turistički centar Crne Gore.
Opština Berane se nalazi u gornjem slivu rijeke Lim, između vrhova Bjelasice na zapadu, Cmiljevice na istoku, Tivranske klisure na sjeveru i Sutjeske i Previje na jugu. Prostire se na površini od 544 km² na sjeveroistoku Crne Gore.
Opština Berane je jedna od siromašnijih opština u Crnoj Gori. Industrijska proizvodnja je veoma mala jer su mnoga preduzeća prestala s radom od proglašenja nezavisnosti. U ranijem periodu mnoga poljoprivredna domaćinstva su preseljena sa sela u grad zbog industrijalizacije, tako da je poljoprivreda zamrla a selo zapostavljeno. Sada kada je i industrija ugašena, većina stanovnika teško živi. U posljednje vrijeme otvoreno je više privatnih firmi, ali uglavnom na bazi trgovine i ugostiteljstva. Proizvodnih preduzeća je i dalje veoma malo.
Grad Berane je administrativni centar Opštine Berane. Berane je jedan od najvećih gradova na sjeveroistoku Crne Gore sa više od 11.000 stanovnika (prema popisu iz 2011. godine). Leži na rijeci Lim, a od 1949. do 1992. godine nosio je ime Ivangrad u čast narodnom heroju Ivanu Milutinoviću.
U srednjem vijeku područje Berana je bilo poznato kao Budimlja. Bilo je od velikog ekonomskog, religioznog i političkog znajača u srpskoj zemlji Raškoj. Mnoštvo manastira i crkava u blizini grada svjedoče o bogatom duhovnom životu tadašnjih Srba.
U Beranama se nalazi zadužbina Nemanjića Đurđevi Stupovi čijih je 800 godina postojanja obilježeno 2013. godine. Srbija je u srednjem vijeku bila jedna od najrazvijenijih zemalja u Evropi, a Župa budimljanska jedna od najrazvijenijih oblasti srenjovjekovne Srbije.
Svoju zadužbinu Đurđeve Stupove podigao je Gospodar Budimlja, župan Stefan Prvoslav, sin Velikog župana Tihomira, a sinovac Nemanjin 1213. godine. Istaknute ličnosti ovog manastira su bili iguman Nićifor i iguman Mojsije Zečević koji je predstavljao duhovnog vođu Vasojevića u borbi protiv Turaka.
Od 18. do 20. veka Turci su 5 puta pljačkali i palili manastir i to 1738, 1825, 1862, 1875. i 1912. godine. Zbog toga se za njega u narodu kaže da je „Manastir mučenik“.
Područje Opštine Berane je do 1455. godine bilo u sastavu Srbije, a nakon turske okupacije i rušenja gradova Budimlje i Bihora njihov kontinuitet nastavlja naselje Berane. Naziv Berane dobilo je po toponimima srednjovjekovnih naziva Beranselo, Berankrš i Beranske strane, koji se pominju u srednjovjekovnim pisanim izvorima, kao što je Šudikovski pomenik. U pomeniku se pominje i naselje Berana, što govori da je Berane, naselje još iz perioda srednjovjekovne Srbije.
Naziv Berane vodi porijeklo od staroslovenske riječi za ovna (beran, baran), s obzirom da se radi o stočarskom kraju.
Berane je kao gradsko naselje osnovano u drugoj polovini XIX vijeka, tačnije 1862. godine a za osnivača grada se vezuje ime turskog vojskovođe Mehmet-Bega Jajčanina koji je bio pariški đak. Kao osnivač postavio je temelje grada sa širokim ulicama neuobičajene strukture za balkanske krajeve. On je naredio vojsci da se na lijevoj obali Lima, na mjestu gdje se danas nalazi bolnica, podigne kamena kasarna za potrebe vojne uprave. Naselje je počelo brzo da se širi, a na desnoj obali Lima nastalo je drugo naselje u podnožju brda Jasikovac, gdje su stanovali turski oficiri i činovnici sa brojnim ženama u haremima. Po tim haremima je dio varoši nazvan Hareme i taj naziv je ostao do danas.
Od Prvog srpskog ustanka do konačnog oslobođenja, borbe protiv Turaka su bile konstantne. Čuvene bitke su se vodile između 1825. i 1862. godine od kojih je najpoznatija Bitka na Rudešu vođena 7. aprila 1862. u kojoj su crnogorski pobunjenici pobijedili.
U bojevima na Rudešu, Polici i Bijelom potoku izvojevana je jedna od najslavnijih pobjeda Vasojevića nad turskom vojskom u crnogorsko-turskom ratu 1862. godine.
Iz stroja „Limskog korpusa“ Husein Avni paše izbačen je veliki broj nizama, vojnika i bašibozuka, zaplijenjeno mnogo pušaka i drugog oružja, znatne količine municije i provijanta.
Izvještavajući o tome vojvoda Miljan kaže da su Turci udarili na Polimlje sa dva kraja, da su njih predvodile dvije paše, da su na Previji i Polimlju borbe vođene dva dana, „a treći dan Turke je snašla velika pogibija te su po noći utekli iz Polimlja“.
Konačno, 16. oktobra 1912. godine, u Prvom balkanskom ratu, Berane je oslobođeno od turske vlasti kada je crnogorska vojska ušla u grad.
Godinu dana nakon oslobođenja, 8. novembra 1913. godine, u Beranama je otvorena Gimnazija. Ona predstavlja jedno od najsvjetlijih poglavlja istorije i tradicije ovog kraja.
Na samom početku Gimnazija je predstavljala jedinu ustanovu u cijelom Gornjem Polimlju u kojoj se sticalo srednje obrazovanje, pa je okupljala najbolje učenike iz Kolašina, Mojkovca, Bijelog Polja, Rožaja, Plava, Andrijevice i Berana. Iz njihovih redova su ponikli poznati književni stvaraoci: Mihailo Lalić, Radoslav Rotković, Miodrag Bulatović, Dušan Kostić, Radomir Vešović, Radoslav Pajković i drugi, kao i značajne ličnosti u likovnom stvaralaštvu.
Tokom Prvog i Drugog svjetskog rata, rad je dijelio sudbinu sa državama u kojim se nalazio i teško oštećen je u oba Svjetska rata.
Tokom Drugog svjetskog rata, odmah nakon ustanka, 21. jula 1941. godine, u Beranama je osnovan prvi sreski narodnooslobodilački odbor. A nakon rata, 1949. godine, Berane postaje Ivagrad – grad dobija ime po narodnom heroju Ivanu Milutinoviću, čije ime nosi do 1992. godine.
Pod imenom Ivangrad, grad je doživljavao prosperitet i rast stanovništva postajući jedan od jugoslovenskih industrijskih centara. Iako građanski rat nije zahvatio tadašnju SR Jugoslaviju, imao je uticaj i na sam grad čija je industrija propala i čija je broj stanovnika počeo drastično da opada.
Danas, Berane zajedno sa Opštinom i ostatkom sjevera države, jedno je od siromašnijih mjesta u Crnoj Gori u kojem većina stanovnika živi u teškim uslovima. Uprkos tome, grad je ostao i dalje važan obrazovni, medicinski, vjerski i sportski centar iz kojeg potiču brojni značajni pojedinci.
Možda najpoznatiji crnogorski travar u svijetu, Jovan Šaljić je pomogao Kiti Svon kada je zvanična medicina digla ruke od njenog teškog slučaja. Čuvena glumica je u iznenadnom požaru na snimanju filma 1970. godine prošla sa 75 odsto opekotina. Posle samo mjesec dana provedenih u kući travara Šaljića, Kiti Svon je trčala, svirala gitaru, vozila bicikl. Od tada je svijet čuo za njegove meleme, dok je Kiti na razne načine iskazivala veliku zahvalnost svom spasiocu i ljubav prema čitavom jugoslovenskom narodu.
Moderno Berane može da ponudi turistima širok izbor sportskih aktivnosti zbog bogate prirode koja ga okružuje. Zahvaljujući bogatstvu prirodnih resursa, kulturno-istorijskom nasleđu i tradicionalnom gostoprimstvu, Berane je izazovna destinacija prvenstveno za turiste koji vole prirodu i avanturu.
Oni koji vole snijeg, skijanje i snoubording, zimi mogu da posjete čuveni ski centar Lokve, udaljen 15 km od grada. Ljeti, ljubitelji ekološkog turizma mogu da posjete najpoznatiji nacionalni park Crne Gore – Biogradsku goru.
Nacionalni park Biogradska gora nalazi se u centralnom dijelu planinskog masiva Bjelasice, između rijeka Tare i Lima. Najveći deo Parka čini rezervat prašume (zauzima površinu od 1600 hektara i jedan je od poslednja tri u Evropi), u slivu Biogradske rijeke i Jezerštice i predstavlja jedno od najstarijih zaštićenih područja na svijetu (još od davne 1878. godine), poznat kao „Knjažev zabran“ ili „Branik“. Starost pojedinih stabala prašume, procjenjena je na preko 500 godina, od kojih su neka i preko 60 m visine.
U Parku postoji 26 odvojenih zajednica biljaka, sa oko 2.000 biljnih vrsta i oko 90 vrsta drveća. Raznovrstan je i životinjski svijet sa 200 vrsta ptica, 80 vrsta leptira, 350 vrsta insekata i tipičnim sisarima (vuk, medvjed, lisica, srna, vjeverica, puh).
Zahvaljujući burnoj istoriji, Berane ima i mnoga važna istorijska mjesta koja privlače one koji vole istoriju i arhitekturu. Polimski muzej je jedno od njih. U njemu se nalazi preko 9500 eksponata, među kojima ima arheoloških, numizmatičkih, heraldičkih, naučnih i umetničkih kolekcija. Možda je najinteresantnija postavka predmeta, odjeće i oružja iz Budimlja, fresaka i ikona iz uništenih manastira i crkava, i zastave pobunjenika.
U zgradi Muzeja postoji i Galerija „Šudikova“ koja raspolaže sa oko 3.000 eksponata.
VAŽNI TELEFONI
OPŠTINA BERANE +382(0) 51/231-973
HITNA POMOĆ 124
POLICIJA 122
VATROGASCI 123
DOM ZDRAVLJA +382(0) 51/233-324
ELEKTRO-PRIVREDA CG +382(0) 51/233-318
KOMUNALNO +382(0) 51/237-098
VODOVOD I KANALIZACIJA +382(0) 51/234-781
TURISTIČKA ORGANIZACIJA +382(0) 51/236-664
